Dementie is een aandoening die veel mensen treft. Volgens gegevens van Stichting Alzheimer Nederland krijgt ongeveer 1 op de 5 mensen dementie. Bij vrouwen ligt deze kans nog hoger: 1 op de 3 vrouwen krijgt te maken met een vorm van dementie.
Naarmate je ouder wordt neemt de kans op dementie-gerelateerde klachten toe.
Zo ligt het percentage van dementie onder mensen van 90 jaar en ouder op ongeveer 40%.
De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie. Ongeveer 70% van alle mensen met dementie heeft Alzheimer.
De Geschiedenis van Alzheimer
De ziekte is vernoemd naar de Duitse psychiater en neuropatholoog Alois Alzheimer. In 1901 kwam deze arts in contact met de destijds 51-jarige vrouw Auguste Deter.
Deze vrouw leed sinds enkele jaren aan verschillende symptomen van dementie zoals geheugenverlies, verwarring en perioden van afwezigheid. Ze kon bijvoorbeeld niet meer haar eigen naam opschrijven.
Alzheimer raakte dermate gefascineerd door het ziektebeeld van Deter, dat hij door de jaren heen contact bleef houden met haar om de laatste ontwikkelingen te documenteren.
Toen de vrouw in 1906 overleed heeft Alzheimer middels een autopsie op de hersenen onderzoek gedaan naar de mogelijke toedracht van de verschillende mentale en cognitieve stoornissen waarvan Deter de desastreuze gevolgen ondervond.
Alzheimer ontdekte dat er in het brein bepaalde verlammingen hadden plaatsgevonden en daarnaast bleek er een afbraak van hersencellen te zijn in de hersenschors.
Destijds noemde Dr. Alzheimer het een ‘eigenaardige aandoening aan de hersenschors’.
Een aantal jaren later werd de ziekte door aan collega-arts bestempeld als de ziekte van Alzheimer.
Tot op heden is er nog geen medicijn tegen deze slopende neurodegeneratieve ziekte, maar er zijn wel bemoedigende resultaten behaald door een aantal cruciale veranderingen door te voeren in dagelijkse eet- en leefwijze.
In dit artikel zullen we de symptomen, oorzaken en de rol van een ketogene eetwijze als preventieve strategie tegen Alzheimer bespreken.
De Symptomen van Alzheimer
Op de website van Stichting Alzheimer Nederland worden de symptomen van Alzheimer uiteengezet. Iemand met de ziekte van Alzheimer krijgt moeite met alledaagse dingen zoals plannen maken, beslissingen nemen, problemen oplossen en een gesprek volgen.
Daarnaast kan hij of zij niet meer goed:
- Nieuwe informatie onthouden. Het kortetermijngeheugen is dus aangetast. Dingen die zojuist zijn gebeurd worden niet opgeslagen.
- Informatie onthouden die al langer in het geheugen zat. Het langetermijngeheugen wordt dus ook aangetast door Alzheimer.
- Onthouden waar hij of zij is. Het besef van tijd en ruimte is dus ook onderhevig aan verval.
- Taal gebruiken en begrijpen. Dit is een symptoom dat ook wel afasie wordt genoemd.
- Voorwerpen en geluiden herkennen en weten waar ze voor zijn. Dit symptoom heet agnosie.
- Handelingen (in de juiste volgorde) uitvoeren. Wanneer dit niet meer lukt dan staat dit ook bekend als apraxie.
- Nadenken over situaties en deze beoordelen.
Naast deze cognitieve stoornissen die optreden, kunnen er zich ook veranderingen voordoen in het karakter van iemand. Iemand kan achterdochtig, onrustig of zelfs agressief worden tegenover zijn omgeving.
De Stichting Alzheimer Nederland biedt de mogelijkheid om online een geheugentest af te leggen, om zo inzicht te krijgen in hoe je geheugen functioneert.
Alzheimer is een progressieve ziekte, wat inhoudt dat de symptomen geleidelijk verslechteren na verloop van tijd. Alzheimer kan dan ook worden ingedeeld in 7 fasen.
Fase 1. Er zijn nog geen specifieke symptomen, maar op basis van onderzoek naar aanleiding van genetische erfelijkheid (wanneer Alzheimer in de familie zit) kan al een diagnose gesteld worden.
Fase 2. De vroegste symptomen doen zich voor, zoals vergeetachtigheid.
Fase 3. Milde fysieke en mentale gebreken doen zich voor, zoals een verslechterd geheugen en concentratie. Vaak worden deze subtiele gebreken alleen opgemerkt door personen die dicht bij iemand staan of iemand heel goed kennen, zoals echtgenoten of vrienden.
Fase 4. In deze fase wordt vaak de diagnose Alzheimer gedaan, al wordt het nog steeds als een milde toestand beschouwd. Geheugenverlies en beperking in dagelijkse bezigheden is wel duidelijk.
Fase 5. Matige tot ernstige symptomen vereisen de hulp van verzorgers of naasten.
Fase 6. In deze fase heeft de persoon met Alzheimer hulp nodig bij eenvoudige taken zoals eten en zich aankleden.
Fase 7. In deze vergevorderde fase van Alzheimer kan er een verlies van spraakvermogen en gezichtsuitdrukkingen plaatsvinden.
De Oorzaken van Alzheimer
Alzheimer is een neurodegeneratieve ziekte. Dit betekent dat de hersenen in verloop van tijd een aftakelingsproces doormaken. Het begint sluipend en de achteruitgang neemt langzaam maar zeker toe.
Over het algemeen treft Alzheimer mensen van 65 jaar en ouder. Het kan echter ook voorkomen bij mensen vanaf hun 40e levensjaar. Ongeveer 5% van alle gevallen ontstaat in deze jongere leeftijdscategorie.
Daarnaast hebben personen die het zogenaamde ‘APOE e4 gen’ bij zich dragen meer kans om deze ziekte te krijgen.
Er zijn een aantal oorzaken die ten grondslag liggen aan het ontstaan van Alzheimer en de geleidelijke progressie ervan.
Voortbordurend op eerste onderzoek van dokter Alzheimer hebben wetenschappers door de jaren heen verschillende veranderingen gedocumenteerd die plaatsvinden in de hersenen.
Stichting Alzheimer Nederland somt de volgende oorzaken op:
Samenklontering van Amyloid
Het schadelijke alzheimereiwit ‘amyloid’ stapelt zich op tussen de zenuwcellen in de hersenen. Zo vormt het zogenaamde ‘plaques’. Een neerslag van eiwitten die de communicatie tussen de hersencellen moeizamer maakt.
Deze neerslagen (plaque) zien we vaak het eerst in het gedeelte van de hersenen dat zorgt voor de aanmaak van herinneringen. Daarom is vergeetachtigheid vaak een eerste symptoom van de ziekte van Alzheimer.
Tau eiwitkluwen
In de hersencellen ontstaat een kluwen van een ander eiwit, de zogenaamde ‘tangles’. Deze bestaan uit een ander schadelijk eiwit dat ‘tau’ wordt genoemd. Bij de ziekte van Alzheimer is het tau-eiwit veranderd. Het is anders gevouwen.
Alsof de letters van een zin niet achter elkaar staan, maar naar boven en beneden, van links naar rechts en van voren naar achter (een kluwen). Door hun afwijkende vorm zorgen deze eiwitten ervoor dat het transport van voedingsstoffen door de cel niet goed verloopt. Uiteindelijk sterft de cel hierdoor.
Gliacellen
De hersenen bestaan naast zenuwcellen ook uit gliacellen. Deze ondersteunende cellen spelen onder andere een rol in de afbraak van amyloid eiwitten. Uit onderzoek blijkt dat deze cellen hierbij soms overactief en agressief te werk gaan. Dit kan het ziekteproces versnellen.
Bloed-hersenbarrière
De cellen van de bloed-hersenbarrière zorgen ervoor dat er geen schadelijke stoffen in het hersenweefsel terechtkomen. De barrière bevat ook speciale mechanismen om het amyloid eiwit vanuit de hersenen het bloed in te transporteren. Wanneer deze mechanismen falen, ontstaan er ophopingen van amyloideiwitten in het brein.
Hoe kan het ketogeen dieet helpen tegen Alzheimer?
Uit onderzoek is gebleken dat de hersenen van Alzheimerpatiënten veel minder efficiënt glucose kunnen verbranden (1).
Alzheimer wordt daarom ook wel eens betiteld als Diabetes Type 3, suikerziekte voor de hersenen.
Het verminderde vermogen van de hersenen om glucose op te nemen uit het bloed is een van de redenen waarom de eerdergenoemde amyloidneerslagen (plaque) kunnen ontstaan in de hersenen.
Het veroorzaak oxidatieve stress en ontstekingen, waardoor zich plaque kan vormen in de hersenen.
Er zijn onderzoeken die een verband leggen tussen een structureel hoge bloedsuiker en insulinepeil (vanwege een koolhydraatrijk dieet) en Alzheimer (2).
Insulineresistentie kan dan ook worden gezien als een mogelijke factor in het ontstaan van Alzheimer bij sommigen (3).
Verschillende wetenschappers betogen dat het mogelijk is om middels een koolhydraatarm of ketogeen dieet de ontwikkeling van Alzheimer af te remmen of zelfs te stoppen.
Er zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd waarbij muizen met Alzheimer verschillende dieten werden gevoerd.
De muizen die vetrijk, koolhydraatarm dieet kregen toegediend hadden minder schadelijke amyloideiwitvorming in hun hersenen, vergeleken met muizen die een Wester dieet kregen (4).
Maar mensen zijn natuurlijk geen muizen! Dus hoe zit het dan met onderzoeken die zijn uitgevoerd onder met ketogene diëten onder mensen?
Onderzoekers lieten 23 volwassenen met milde cognitieve beperkingen werden ingedeeld in twee groepen waarbij ze een koolhydraatarm of een koolhydraatrijk dieet kregen voorgeschreven. Na zes weken bleek dat de cognitieve vermogens qua spraak en geheugen in de koolhydraatarme groep verbeterd waren.
De onderzoekers concludeerden dat de staat van ketose, die wordt veroorzaakt door het beperken van koolhydraatconsumptie, de reden was voor de verbeterde cognitieve vermogens (5).
Wil je meer weten de rol van ketonen bij het verbeteren van mentale gezondheid? Lees dan ons artikel over ketonen als premium brandstof voor de hersenen. In dit artikel vind je meer uitleg over hoe ketonen werken in de hersenen en op welke manier ze de volgende belangrijke therapeutische uitwerkingen op de hersenen hebben:
- Ketonen stimuleren de mitochondriale productie (meer energie in hersenen)
- Ketonen beschermen en repareren zenuwcellen (dus ook in de hersenen)
- Ketonen werken als antioxidant, waarmee hersenen bescherming krijgen
- Ketonen stimuleren werking neurotrofine (verbetert verbindingen in de hersenen)
- Ketonen verhogen de activiteit van de neurotransmitter GABA
Voorkomen is beter dan genezen
Zoals gezegd bestaat er tot op heden geen medicijn tegen Alzheimer. Maar je kunt dus wel met een gezonde levensstijl de kans op het ontstaan van deze aandoening verkleinen.
Onderzoek heeft aangetoond dat Alzheimer zich manifesteert als een soort suikerziekte voor de hersenen, waarbij de hersenen steeds meer het vermogen verliezen om glucose als brandstof te gebruiken.
Het gevolg is dus dat hersencellen zonder brandstof komen te zitten. Het gevolg is dat er hersenbeschadiging optreedt en dat amyloideiwitten de kans krijgen om samen te klonteren en plaque te vormen. Dit is een van de belangrijkste oorzaken van Alzheimer.
Voor mensen die de genetische aanleg hebben om Alzheimer te krijgen is het extra belangrijk om preventieve lifestyle maatregelen te nemen, omdat zij meer kans hebben om Alzheimer te ontwikkelen.
Een koolhydraatarme eetwijze lijkt een manier te zijn om het risico op Alzheimer te verminderen. Een ketogene eetwijze, waarbij je in ketose verkeert kan zelfs een therapeutische werking hebben op de hersenen.
Om deze reden wordt het ketogeen dieet ook ingezet als middel om de symptomen van andere cognitieve aandoeningen zoals epilepsie te bestrijden.
Als je wil weten hoe je jouw dieet kunt inrichten om in ketose te raken, raadpleeg dan ons artikel over het samenstellen van een voedzaam ketogeen dieet.