Wanneer je het ketogeen dieet gaat volgen, dan start je een transformatieproces in je lichaam waarbij je overschakelt van koolhydraten (glucose) naar vet als belangrijkste energiebron.
In een normale metabolische toestand verbrandt je lichaam glucose als brandstof. Dit proces wordt glycolyse genoemd. Je eet bijvoorbeeld een bord spaghetti bolognese en je lichaam zet de koolhydraten uit de pasta om in glucose zodat het kan worden gebruikt als energiebron.
Tijdens het ketogeen dieet ontzie je je lichaam van koolhydraten, wat de belangrijkste bron van glucose is. Voedingsmiddelen die veel koolhydraten bevatten, waaronder spaghetti, worden dus geschrapt uit je dieet.
Het gevolg hiervan is dat je lichaam niet genoeg glucose beschikbaar heeft om het lichaam van energie te voorzien. Vervolgens schakelt het over op het verbranden van vetzuren als brandstof.
Deze overgang van glucose als brandstof naar vet als brandstof vergt enig aanpassingsvermogen van jouw lichaam. Op de korte termijn kan dit symptomen veroorzaken die bekend staan als de Keto Griep.
In het artikel Keto Griep: Wat is het en wat kun je eraan doen? wordt dieper ingegaan op deze symptomen.
Als je gedurende een langere periode je lichaam van minder koolhydraten voorziet (bijvoorbeeld tijdens een ketogeen dieet) dan zal je lichaam steeds beter worden in het aanspreken van vetreserves als energiebron.
Je lichaam maakt zichzelf onafhankelijk van suiker als belangrijkste energiebron.
In dit artikel gaan we dit aanpassingsproces genaamd vetadaptatie onder de loep nemen.
Het artikel is in de volgende delen opgebouwd:
- De Status Quo van glycolyse
- Een Vetverbrandende Machine worden door middel van vetadaptatie
- Van Suikerverbrander naar Vetverbander: Hoe lang duurt het?
- Hoe je kunt weten of je vetgeadapteerd bent
- Het verschil tussen vetadaptatie en ketose
- De Voordelen van Ketose
De Status Quo van Glycolyse
Met Status Quo bedoelen we uiteraard niet de legendarische Britse rockband uit de jaren ’70, maar we doelen op de normale metabolische staat van jouw lichaam waarbij glucose als brandstof wordt ingezet: glycolyse.
Deze metabolische toestand handhaaft zich doordat in een typisch regulier Westers (Amerikaans) dieet ongeveer de helft van de geconsumeerde calorieën (50%) uit koolhydraten, 35% bestaat uit vet en 15% bestaat uit eiwitten komt (1).
Deze macronutriënten komen voornamelijk uit de consumptie van grote hoeveelheden rood en bewerkt vlees, boter, gebakken voedsel, volvette zuivelproducten, eieren, geraffineerde granen, aardappelen en frisdranken (2).
Mensen die zich in een staat van glycolyse bevinden zijn dus afhankelijk van de suikers die ze binnenkrijgen uit voeding, of die liggen opgeslagen in de glycogeenvoorraden.
Wanneer de voorraad beschikbare suikers in het lichaam uitgeput raakt dan betekent dit dat de bloedsuikerspiegel zal dalen. Dit brengt symptomen zoals duizeligheid, concentratieproblemen, vermoeidheid en hongergevoelens.
Om zulke schommelingen in de bloedsuiker tegen te gaan zou het lichaam dus een geleidelijke stroom van suikers moeten krijgen. Maar dit is helaas niet zo makkelijk als dat het klinkt.
Dit heeft te maken met het hormoon insuline. Insuline fungeert als een soort verkeersregelaar die ervoor zorgt dat alle glucosedeeltjes naar lichaamscellen worden gedirigeerd.
Wanneer je bloedsuikerspiegel (glucosegehalte in het bloed) verhoogd is dan wordt door de alvleesklier insuline afgegeven aan het bloed, zodat de insuline de opname van glucose naar de spier- en vetcellen kan regelen.
Wanneer je koolhydraten eet (met name hoog-glycemische suikers) dan krijg je een sterke stijging van de bloedsuikerspiegel, die gepaard gaat met een sterke afgifte van insuline om ervoor te zorgen dat de suikers correct worden getransporteerd door het lichaam.
Door de sterking insulinestijging in het bloed daalt de bloedsuikerspiegel vervolgens ook sterk. Deze daling brengt een energiedip teweeg die ook wel bekend staat als de ‘sugar crash’.
Vervolgens geef je lichaam een signaal af dat het suikers nodig heeft om het de bloedsuikerspiegel weer op peil te brengen.
En voilà! De vicieuze suikercirkel is een feit. De status quo van glycolyse wordt in stand gehouden.
Bij een koolhydraatrijk dieet is je bloedsuikerspiegel en energiepeil dus veelal zo constant als een ritje in Python in de Efteling.
Je kunt door middel van ketogeen dieet de vicieuze suikercirkel doorbreken en uit de suikerachtbaan stappen door ervoor zorgen dat je daadwerkelijk een constante energiestroom creëert voor jouw lichaam.
Deze energiestroom is gebaseerd op vet als brandstof, in plaats van koolhydraten.
De status quo van glycolyse wordt verbroken doordat je door middel van het ketogeen dieet je lichaam de ‘switch’ laat maken naar een vetgeadapteerde energiehuishouding.
Een Vetverbrandende Machine worden door Vetadaptatie
Het doorbreken van glycolyse kun je doen door middel van het ketogeen dieet, waarbij je je lichaam ontziet van koolhydraten.
Door voedingsmiddelen die veel koolhydraten en suikers bevatten te schrappen uit je dieet en ze te vervangen door vetten gaat je lichaam zich richten op het benutten van deze vetten als brandstof.
Wanneer je het ketogeen dieet rigoureus invoert, en van de ene op de andere dag stopt met het eten van de koolhydraten die je gewend was te eten kun je bepaalde afkickverschijnselen krijgen.
Deze symptomen staan bekend als de Keto Griep.
Door langzaam de consumptie van koolhydraten af te bouwen kun je je lichaam rustig laten wennen aan een steeds minder wordende beschikbaarheid van koolhydraten als brandstof.
Tegelijkertijd voeg je meer vetten en eiwitten toe aan je dieet tot je volledig vetgeadapteerd bent en je energiehuishouding op een effectieve en efficiënte manier opgeslagen vetweefsel én vet uit voedsel kan benutten als brandstof.
Van Suikerverbrander naar Vetverbrander: Hoe lang duurt het?
Natuurlijk zou het geweldig zijn als je in je vingers kon knippen en je per direct vetgedapteerd zou zijn. Op deze manier zou je het aanpassingsproces en de symptomen van de Keto Griep over kunnen slaan.
Het is overigens een misvatting om ervan uit te gaan dat je per definitie last van de Keto Griep gaat krijgen als je het ketogeen dieet gaat volgen. Het kan ook zijn dat je een vrij soepele overgang hebt waarbij je in ketose verkeert en langzamerhand steeds vetgeadapteerder raakt, zonder noemenswaardige klachten of symptomen.
De misvatting dat je sowieso de Keto Griep krijgt staat ook beschreven in ons artikel 17 Misvattingen Rondom het Ketogeen Dieet.
De symptomen van Keto Griep doen zich meestal voor gedurende de eerste fase, tijdens de eerste 3 tot 14 dagen van het aanpassingsproces, waarbij je lichaam de koolhydraatreservoirs in het lichaam (glycogeenvoorraden) verbruikt en uitput.
Het gevolg is dat je lichaam vervolgens ‘schreeuwt’ om koolhydraten en suikers om deze glycogeenvoorraden aan te vullen. Nogmaals, bij de ene persoon is deze schreeuw van het lichaam prominenter dan bij anderen.
Na deze eerste fase van het aanpassingsproces volgt de tweede fase, waarbij het niet meer zozeer meer gaat om het ‘afkicken’ van koolhydraten, maar meer om het optimaal benutten van vet als brandstof. Deze fase kan ongeveer 6 tot 8 weken duren.
Het is tijdens deze fase dat je lichaam vetgeadapteerd raakt. De mitochondriën in je lichaam, een soort energiefabriekjes op celniveau, passen zich in deze fase aan en worden zo steeds efficiënter in het benutten van vetzuren als energie.
Na deze periode van pak en beet drie maanden zijn de meeste mensen vetgeadapteerd. Het hoeft niet bij iedereen 3 maanden te duren, de aanpassing kan ook in een kortere tijd plaatsvinden. Er zijn verschillende factoren waar dit van afhangt.
Mensen die bijvoorbeeld al snelle suikers uit hun dieet geschrapt hadden zullen sneller vetgeadapteerd raken dan mensen die de overstap maken vanuit een dieet dat verzadigd was met ‘usual suspects’ zoals pizza, brood, pasta, snoep en andere snelle koolhydraten.
Daarnaast telt ook het activiteitsniveau mee. Als je een actieve levensstijl hebt dan ligt je energieverbruik hoger, waardoor je je lichaam sneller aanspraak laat maken op vetreserves van het lichaam. Hierdoor wordt het aanpassingsproces in de mitochondriën gestimuleerd.
Hoe je kunt weten of je vetgeadapteerd bent
Wanneer je al een poosje met het ketogeen dieet bezig bent dan kun je uit de volgende signalen aflezen of je al een vetgeadapteerd bent:
- Je kunt langer zonder een maaltijd.
Waar je normaal om de 2 tot 3 uur honger kreeg en een maaltijd zou eten kun je nu met gemak 4 tot 6 uur zonder een maaltijd functioneren.
- Je kunt sporten zonder jezelf van tevoren vol te gooien met koolhydraten
Wanneer je vetgeadapteerd bent dan kun je teren op het vet dat je bij je draagt als lichaamsvet en het vet dat je uit voeding haalt. Je hebt dus altijd een ruime voorraad aan energie die je kunt verbruiken.
- Je ervaart een constant energieniveau gedurende de dagHet lijkt alsof mensen er aan gewend zijn om ups en downs te ervaren in hun energieniveau gedurende de dag. Er zijn zelfs hele marketingcampagnes opgezet door een soepfabrikant die mensen aanspoorden om rond 4 uur ’s middags hun soep te drinken, want ja, wie kent die typische 4 uur ’s middags dip niet op het werk?
Nou, vetgeadapteerde mensen dus! Die kennen die dip NIET! Die zitten of staan nog fluitend te werken, zonder honger, terwijl anderen snakken naar soep! Aan deze vetgeadapteerde mensen zouden Fokke & Sukke dus geen cent extra verdienen!
Als je nog steeds koolhydraten nodig hebt om optimaal te kunnen presteren, als duursporter bijvoorbeeld, dan kan dit een signaal zijn dat je nog niet vetgeadapteerd bent.
Nu denk je misschien, ik kan toch ook gewoon mijn ketonen meten door middel van bloedmetingen, zoals we dit hebben beschreven in het artikel Hoe weet je dat je in ketose bent?
Het antwoord hierop is NEE.
En, dan leggen we je nu natuurlijk uit waarom het antwoord NEE is. Dit komt omdat ketose en vetadaptatie wellicht verwant zijn aan elkaar, maar niet hetzelfde zijn.
Je kunt vetgeadapteerd zijn zonder dat je in ketose bent, en je kunt in ketose zijn zonder dat je daadwerkelijk vetgeadapteerd bent. Dus wanneer je je ketonenwaarden van je bloed meet, dan zegt dit niks over je vetadaptatie.
Het is begrijpelijk dat er nu wellicht een groot vraagteken boven je hoofd cirkelt, dus we zullen nu uiteenzetten wat dan het verschil is tussen in ketose zijn en vetgeadapteerd.
Vetadaptatie en Ketose: Een Genuanceerd Verschil
Wanneer je vetgeadapteerd bent dan betekent dit dat je lichaam dus heel efficiënt vetzuren kan inzetten als brandstof. Je lichaam weet vetzuren makkelijk te oxideren en daarnaast kan het ook via glycolyse glucose als brandstof inzetten.
Wanneer je in ketose bent dan betekent dit dat je lichaam ketonen aanmaakt omdat er een tekort is aan glucose om als energiebron te gebruiken. Je lichaam richt zich op het aanmaken van ketonen om het tekort aan glucose op te vangen.
Dit wil echter niet betekenen dat je lichaam ook daadwerkelijk al een gestroomlijnde vetverbrandende machine is.
Wanneer je alleen vetgeadapateerd bent dan betekent dit dat je efficiënt vetzuren verbruikt en daarnaast ook beperkt energie haalt kan halen uit glycolyse.
Je lichaam maakt dus niet per definitie ketonen aan als je vetgedapteerd bent.
Je kunt echter ook vetgeadapteerd zijn en in ketose. Dit houdt in dat je lichaam op efficiënte wijze vetzuren als brandstof benut en hierbij ook ketonen aanmaakt.
Op dat moment ben je een vetverbandende machine in optima forma omdat je de vetverbrandende capaciteiten van vetadapatie benut en daarnaast ook de gezondheidsvoordelen van ketose.
Welke gezondheidsvoordelen dit zijn gaan we nu bespreken.
De Voordelen van Ketose
Ketonen stimuleren de mitochondriale productie
Wanneer cellen ketonen gebruiken als brandstof dan vormen zij nieuwe mitochondriën. De mitochondriën zijn de “energiecentrales” van de cel. In de mitochondriën wordt de energie uit de voeding omgezet in een vorm die de cel (en dus het lichaam) kan gebruiken voor alle functies (bewegen, groeien, denken etc.) (3).
Wat er dus gebeurt is dat je lichaam een extra bataljon aan kleine energiecentrales krijgt, die helpen om de energieproductie en gezondheid van de cellen te verbeteren (4).
Ketonen beschermen en repareren het zenuwstelsel
Ketonen helpen om het functioneren van verouderende zenuwcellen te behouden, en ze helpen met het herstellen van beschadigde of slecht functionerende zenuwcellen. Er zijn veel wetenschappelijke studies die aantonen dat ketonen kunnen helpen om acute hersenbeschadigingen significant te verbeteren (5) (6).
Ketonen werken als een antioxidant
Zoals gezegd zijn ketonen een efficiëntere energiebron dan glucose. Een van de redenen is dat ketonen veel minder vrij radicalen en reactieve zuurstofcomponenten voortbrengen bij verbranding dan glucose.
Door ketonen als brandstof te gebruiken kan het lichaam zich dus beschermen tegen de schade die normaliter door reactieve zuurstofcomponenten en vrije radicalen wordt veroorzaakt (7) (8).
Ketonen helpen tegen sommige vormen van kanker
Onderzoek toont aan dat ketonen kunnen functioneren als middel om verschillende vormen van kanker te bestrijden (9) (10) (11) (12). De reden dat dit mogelijk is, is omdat de meeste kankercellen ketonen niet als brandstof kunnen gebruiken.
Ze zijn afhankelijk van glucose om te kunnen groeien. Door kankercellen deze glucose als groeimiddel te onthouden hebben ze geen energie om te groeien, en dit geeft het immuunsysteem een betere kans om de kankercellen te bestrijden.
Ketonen verbeteren de hersenfunctie aanzienlijk
Vele wetenschappelijke onderzoeken hebben aangetoond hoe een ketogeen dieet kan helpen om de symptomen van autisme, epilepsie (13), Alzheimer (14), en de Ziekte van Parkinson (15) tegen te gaan. In veel gevallen is het ketogeen dieet zelfs effectiever dan de conventionele behandelmethodes.
Dat het ketogeen dieet zo doeltreffend kan werken bij dergelijke aandoeningen valt voor een groot deel toe te schrijven de volgende factoren:
- Hersencellen functioneren efficiënter wanneer zij ketonen gebruiken als brandstof in plaats van glucose
- Ketonen hebben een remmende werking op zenuwcellen.
Hersenen die te kampen hebben met een dergelijke aandoening zoals epilepsie of Alzheimer vormen een zenuwcentrum dat hypergevoelig is voor bepaalde prikkels en invloeden.
Doordat ketonen deze hersenen een efficiëntere energiebron bieden en de zenuwen daarbij minder prikkelbaar maken worden de symptomen van de aandoeningen tegengegaan.
Een gevolg van het verbranden van ketonen is dat in de hersenen een verschuiving plaatsvindt in de balans tussen twee neurotransmitters genaamd GABA en glutamaat (16).
Middels deze verschuiving kunnen ketonen overdadige hersenactiviteit voorkomen, en daarmee ook de oncontroleerbare impulsen die gepaard gaan met neurologische aandoeningen zoals epilepsie, autisme, en Ziekte van Parkinson.
Bovenstaande genoemde voordelen zijn nogal fysiologisch en misschien ook wat abstract van aard. Het is natuurlijk niet zo dat je een poosje het ketogeen dieet volgt en dan bij jezelf denkt van “Hey, volgens mij voel ik een verschuiving in mijn neurotransmitters” of dat je met een metertje kunt controleren hoe actief je mitochondriën zijn.
Daarom hieronder een lijstje met concrete voordelen die direct zijn gelinkt aan ketose en ketonen:
- Je cognitieve functioneren en mentale helderheid krijgen een boost (17)
- Verbeterde hersen-gezondheid
- Vermindering van pijn en ontstekingen (18) (19) (20) (21)
- Verminderde honger (22)
- Verhoogd energiepeil
Tot Slot
We hebben in dit artikel de overeenkomsten en verschillen tussen ketose en vetadaptie besproken.
Met betrekking tot het verliezen van lichaamsvet en het transformeren tot een absolute vetverbrande machine, is het vetadaptatie het doel dat je na wil streven op de lange termijn
Het ketogeen dieet is HET instrument bij uitstek om deze adaptatie een KICKSTART te geven. Als je eenmaal vetgeadapteerd bent kun je vervolgens ervoor kiezen om een periode in ketose te verkeren en een periode uit ketose.
“Waarom niet altijd in ketose blijven??”, vraag je je misschien af. Je kunt hier ook prima voor kiezen.
Maar het ketogeen dieet is een vrij restrictief dieet dat minder flexibel is dan een koolhydraatarm dieet waarbij je je vetgeadapteerde toestand onderhoudt.
Het kan dus mentaal ook lekker zijn om iets minder streng een dieet na te streven, waarbij je toch de vetverbrandende voordelen ervaart van vetadapatie. Als je dan vervolgens de voordelen van ketose weer wilt ervaren kun je heel makkelijk weer ‘overstappen’ op het ketogeen dieet.
Op deze manier kun je blijven pendelen tussen ketose en een “vetgeadapteerde onderhoudstoestand”.
Als je meer wilt weten over hoe je door middel van voeding jezelf in ketose kan brengen en hoe je op langere termijn dus vetgeadapteerd kan worden, neem dan onze Ultieme Ketogene Voedingslijst door.